نورپردازی حاشیه بزرگراه‌ها

راه ها و معابر شهری بخشی جدایی ناپذیر از محیط زندگی روزمره ما هستند. امروزه راه ها نه تنها به عنوان عناصر ارتباطی در شهرها به حساب می آیند بلکه نقش های گسترده تری نیز دارند که لزوم توجه به ماهیت و تاثیر آن را دوچندان می کند.
طراحی راه ها و محیط پیرامون آن, به علت رویارویی هر روزه شهروندان با آن, موضوعی تاثیرگذار و ملموس به شمار می رود. بنابراین, معماری فضای سبز بدنه بزرگراه ها و نورپردازی آن نیازمند توجه بیشتر و ارائه اصولی است که راهگشای تصمیم گیرندگان حوزه شهر باشد.
زندگی شبانه و تردد در طول شب, به ویژه در شهرهای بزرگ, باعث گذران بخشی از اوقات شهروندان در خیابان ها و معابر اصلی شهر می شود. چنانچه روشنایی این معابر و طراحی حاشیه آنها هدفمند و با طرح همراه باشد, فضایی متفاوت و تاثیرگذار برای عابران ایجاد می شود که می تواند اثرات روانی مثبتی به ارمغان آورد.

معابر شهری و روشنایی شبانه
نور چراغ های متداول در معابر شهری تاثیر محسوسی در امکان رویت یا عدم رویت فضای سبزمجاور آنها دارند. از سوی دیگر, تعیین سطح درخشندگی یا شدت روشناییمتناسب با نوع معابر و عناصر حاشیه آن , متفاوت خواهد بود. به همین منظور, ابتدا باید اقدام به طبقه بندی معابر شهری نمود و سپس برای هر معبر, درخشندگی یا شدت روشنایی مطلوب آن را مشخص کرد و سپس به روشنایی فضای سبز اطراف آنها پرداخت. با این ترتیب, برای نورپردازی حاشیه خیابان ها چهار مرحله خواهیم داشت:
گام اول: طبقه بندی و شناسایی معابر
گام دوم: تعیین میزان روشنایی, درخشندگی و شدت مطلوب متناسب با نوع معبر
گام سوم: شناخت بافت حاشیه معبر( فضای سبز, بافت مسکونی یا دیواره بتنی و…..)
گام چهارم: تهیه طرح نورپردازی

طبقه بندی معابر شهری
به منظور نورپردازی و تعیین روشنایی, معابر شهری را از دو جنبه میتوان طبقه بندی کرد:
１- طبقه بندی بر اساس مشخصات شبکه راه های شهری
２- طبقه بندی بر اساس نوع بافت شهری اطراف معبر
طبقه بندی معابر شهری بر اساس مشخصات شبکه راه های شهری
معابر شهری مطابق با عملکرد ترافیکی، مشخصات هندسی یا نقش آنها در فعالیت های روزمره قابل تفکیک و طبقه بندی است

از نظر ترافیکی معابر شهری را به دو گروه عمده تقسیم می کنند راه های شریانی که ارتباط دهنده بخش های مختلف شهر است و راه های محلی که دسترسی محدود و محلی را تامین می کند. از نظر نحوه تعیین مشخصات هندسی، راه های شهری به سه گروه کلی و متمایز از یکدیگر طبقه بندی می شود:

راه های شریانی درجه 1
در این گونه راه ها به نقش جابه جایی برتری اصلی داده می شود. بنابراین عملکرد اصلی راه های شریانی درجه 1 عبارت است از ارتباط دادن مناطق دور شهر های بزرگ با یکدیگر و اتصال شبکه راه های درون شهری آن ها به شبکه راه های برون شهری در شهرهای کوچک، راه های شریانی درجه 1 معمولا بخشی از شبکه راه های برون شهری به حساب می آید که از داخل شهر می گذرد مشخصه های این راه ها کنترل دسترسی هاست. راه های شریانی درجه 1 به انواع زیر دسته بندی می شوند:
• آزاد راه
• بزرگراه
• راه عبوری

راه های شریانی درجه 2
در این گونه راه ها نیز جابه جایی نقش اصلی است ولی تنها به چنین نقشی اکتفا نمی شود و باید با نقش دسترسی که آن هم اصلی است رقابت کند باید توجه داشت که به دلیل تعارضی که بین نقش دسترسی و جابه جایی وجود دارد، هرچه دسترسی بیشتری فراهم شود از کارایی راه در جابه کردن وسایل نقلیه کاسته می شود. راه های شریانی درجه 2 شبکه اصلی ارتباطی درون شهری را تشکیل می دهند و در این راه ها به جابه جایی و دسترسی وسایل نقلیه موتوری برتری داده می شود. در این راه ها برای ایمنی و تنظیم عبور پیاده ها از مسیر خط کشی شده تابلو چراغ راهنما چراغ مخصوص پیاده رو، رو گذر و نرده کشی استفاده می شود.

خیابان های محلی
حرکت وسایل نقلیه موتوری در خیابان های محلی باید به نحوی تنظیم شود که این خیابان ها به صورت عاملی جدا کننده در نیایند.
یکی از نقش های اصلی خیابان های محلی تامین دسترسی برای وسایل نقلیه موتوری است اما این نقش ها باید با توجه به نقش اجتماعی خیابان و نیاز های محیطی هسته شهری تنظیم شود.در خیابان های محلی دوچرخه ها و وسایل موتوری می توانند به طور مشترک از سواره رو استفاده کنند اما پیاده روها عموما مشخص و جدا از سواره رو است.

نقش های مختلف راه های شهری
برای راه های شهری شش نقش اصلی به شرح زیر مورد نظر است:
1. فراهم آوردن امکان جابه جایی سریع برای وسایل نقلیه موتوری (نقش جابه جایی)
2. فراهم آوردن امکان دسترسی وسایل نقلیه موتوری به بناها و تاسیسات (نقش دسترسی)
3. ایجاد بستری برای ارتباط های اجتماعی نظیر کار، گردش، بازی و ملاقات (نقش اجتماعی)
4. شکل دادن به ساختار معماری (نقش معماری شهری)
5. تاثیر در آب و هوای محیط اطراف راه (نقش تاثیر آب و هوایی)
6. تاثیر در اقتصاد شهر (نقش اقتصادی)
برای راه ها معمولا پیش از یک نقش مورد نظر است و بعضی از این نقش ها با یکدیگر در تعارض خواهند بود.
تعیین گروه بندی و همچنین تعیین اجزای راه در هنگام طراحی آن و با توجه به همه ی نقش هایی که عملا برای آن در نظر گرفته می شود، صورت می پذیرد. از شش نقش یاد شده، سه نقش جابه جایی، دسترسی و اجتماعی معیار های اصلی طبقه بندی راه های شهری است.
نقش جابه جایی را می توان با سرعت و میزان ترافیک موتوری سنجید. هر چه تعداد بیشتری از وسایل نقلیه بتوانند با سرعت بیشتری جابه جا شوند، نقش جابه جایی راه بیشتر است. نقش دسترسی را می توان بر حسب تعداد دسترسی ها و امکانات پارکینگ حاشیه ای سنجید. هر چه تعداد تقاطع ها و ورودی ها و خروجی های یک مسیر زیادتر باشد، نقش دسترسی آن بیشتر است. همچنین، مجاز بودن پارکینگ حاشیه ای به معنای بیشتر بودن نقش دسترسی است.
جابه جایی و دسترسی با یکدیگر در تعارض است و با افزایش نقش یکی، از نقش دیگری کاسته می شود. نقش اجتماعی را می توان بر حسب میزان جدا کنندگی آن سنجید. هر چه پیاده ها و دوچرخه سواران بتوانند آسانتر از عرض خیابان عبور کنند، نقش اجتماعی خیابان بیشتر است. نقش اجتماعی با نقش جابه جایی به شدت تعارض دارد. هر چه عرض سواره رو، سرعت و حجم ترافیک موتوری بیشتر باشد، آزادی حرکت پیاده ها از عرض خیابان کمتر است. طبقه بندی راه های شهری بر اساس اهمیت هر یک از سه نقش بالا و با توجه به تقسیم بندی مشخصه های هندسی آن به شرح زیر تعریف می شود:
• در راه های شرینی درجه 1 تنها نقش اصلی جابه جایی است و نقش های دسترسی و اجتماعی به نفع آن تنظیم می شود.
• در راه های شریانی درجه 2 هر دو نقش جابه جایی و دسترسی اصلی است و نقش اجتماعی راه به نفع این دو نقش تنظیم می شود.
• در خیابان های محلی هر سه نقش جابه جایی دسترسی و اجتماعی اصلی است و به آن توجه یکسانی می شود. از آنجا که به طور طبیعی غلبه با وسایل نقلیه موتوری است، رعایت نقش اجتماعی ایجاب می کند که سرعت و حجم ترافیک موتوری به شدت کنترل شود

طبقه بندی معابر شهری بر اساس بافت شهری اطراف معبر
یکی دیگر از معیارهای طبقه بندی معابر برای تامین روشنایی آن بافت شهری اطراف معبر است زیرا با توجه به نوع بافت شهری موجود در اطراف معبر و کاربردی بودن آن میزان تردد (پیاده و سواره) و میزان نیاز به نور معبر تغییر می کند. برای مشخص کردن این طبقه بندی بافت پیرامون معبر را به سه دسته می توان تقسیم کرد:
منطقه تجاری: کاربری تجاری معبر را احاطه کرده است
منطقه تجاری- مسکونی: ترکیبی از کاربری تجاری و مسکونی پیرامون معبر مستقر شده است
منطقه مسکونی: معبر از میان بافت مسکونی عبور می کند
چنانچه طبقه بندی فوق را با طبقه بندی بر اساس مشخصات راه ترکیب نماییم، می توان یک طبقه بندی جامع از کلیه معابر شهری داشت که در جدول زیر ارائه شده است:

بر طبق طبقه بندی میزان و شدت روشنایی را برای هر یک از موارد می توان تعیین کرد.جدول زیر استانداردهای روشنایی معابر را نشان می دهد که توسط وزارت نیرو تعیین شده است.

از سوی دیگر برای پیاده رو ها و مسیر های دوچرخه مجاور معابر فوق استاندارد هایی وجود دارد که توسط وزارت نیرو مطابق جدول تعیین شده است متوسط شدت روشنایی بر حسب لوکس تعیین و برای دو سطح یعنی کف معبر و در ارتفاع 7/1 متری (متوسط دید انسان) معیار ارائه شده است.

منبع: Faranoor.com